|
Monuments of
Architecture of Kujavia-Pomerania Voivodeship, Poland
Zabytki architektury województwa
kujawsko-pomorskiego
|
Chełmno
Kościół pofranciszkański pw. św.
św. Jakuba i Mikołaja
Powrót
do spisu zabytków >>>
|
Lokalizacja: Chełmno,
Stare Miasto, blok zabudowy między ul. Biskupią, Rybacką, Dominikańską
i Franciszkańsą.
|
|
| Datowanie: Prezbiterium
po
1326
r.,
korpus
3 ćw. XIII w.-1 ćw. XIV w., sklepienia 3 ćw. XIV w. |
| Technika,
materiał: Budynek
murowany z cegły, z kamiennymi detalami (zworniki, wsporniki sklepień). |
| Wymiary: długość 54,5 m, szerokość
21 m, wysokość całkowita (do krzyża wieży) 54,5 m, wysokość sklepień
nawy głównej 21,3 m |
Historia:
Franciszkanie
zostali osadzeni w Chełmnie w 1258 r. i włączeni do prowincji
czesko-polskiej. Jednak już w 1272 r. chełmińscy mendykanci znaleźli
się w prowincji saskiej, przez co do konwentu należeli
głównie
zakonnicy z krajów niemieckojęzycznych.
Z 1311 r. pochodzi zapis Adelajdy Ullman na rzecz konwentu, a w 1326 r.
zakonnicy kupili od miasta działkę przy kościele. Te dwa zapisy łączy
się z prawdopodobną fazą przebudowy kościoła z hali na pseudobazylikę i
powstania prezbiterium.
W czasie reformacji nastąpił ropad wspólnoty - w 1539 r. nie
było już tu zakonników, a biskup chełmiński Tiedeman Gises
przekazał klasztor na potrzeby mieszczan toruńskich, którzy
uciekli przed epidemią.
Po przejściowym upadku konwenstu franciszkanie zostali
ponownie
osadzeni w Chełmnie staraniem biskupa Piotra Kostki. Wówczas
klasztor chełmiński włączono do prowincji gnieźnieńskiej. Na następne
stulecie przypada największy rozkwit klasztoru - ufundowano wtedy
barokowe wyposażenie kościoła, dobudowano również cztery
kaplice, w tym Matki Bożej Bolesnej, Krzyża Świętego, św. Antoniego. W
1625 r. klasztor stał się kustodią, której podlegały
zgromadzenia w Chełmży, Nieszawie, Inowrocławiu, Radziejowie, Dobrzyniu
nad Wisłą i Wyszogrodzie. Około 1745 r. wykonano nowy ołtarz
główny .
Po I rozbiorze Polski rozpoczęła się stopniowa likwidacja klasztoru. W
1775 r. wydano zakaz przyjmowania nowicjuszy, a w 1806 r. rozpoczął się
proces kasacji. Ostatni franciszkanie opuścili klasztor w 1811 r.
Klasztor i kościół przekazano pod opiekę Siostrom
Miłosierdzia,
jednak bez prawa własności. W 1822 r. Szarytki przeniosły się do
zlikwidowanego rok wcześniej, pobliskiego klasztoru benedyktynek i
opuściły zabudowania pofranciszkańskie. Po tym czasie rozebrano
klasztor.
W 1858 r. pojawiły się plany adaptacji opuszczonego kościoła na
potrzeby sąsiadującego z nim gimnazjum. W 1867 r. ufundowano witraż
do wschodniego okna prezbiterium, a rok później
poświęcono
świątynię. Na przełomie XIX i XX w. ufundowano nowe wyposażenie: ołtarz
główny, ambonę, konfesjonały, ławy i emporę chóru
muzycznego.
W 1939 r. kościół pełnił przejściowo rolę więzienia dla
okolicznej ludności.
Od 2000 r. trwają kompleksowe prace remontowe w kościele. W 2001 r.
świątynię podniesiono do godności kościoła rektoralnego.
|
|
Kościół
gotycki,
składający
się
z
prostokątnego, wydłużonego
trójprzęsłowego prezbiterium
i trójnawowego, trójprzęsłowego korpusu. Do styku
prezbiterium i korpusu od południa przylega wieża. Kościół
opięty dwuuskokowymi skarpami, we wschodnich narożach prezbiterium
ustawionych ukośne. Wschodni szczyt prezbiterium o podziałach
sterczynowych, między ktorymi blendy. W korpusie szczyty
dzielone ukośnie ustawionymi sterczynami. Korpus pseudobazylikowy o
nawach bocznych znacznie węższych od głównej. Wieża do
wysokości korony murów kościoła kwadratowa, cztery wyższe
kondygnacje ośmiokątne, ich ścianki dekorowane na przemian blendami i
biforiami. Prezbiterium
sklepione krzyżowo-żebrowo, ze zwornikami przedstawiającymi
popiersie Chrystusa i symbole ewangelistów, nawa
główna
sklepiona gwiazdami o 8 ramionach, nawy boczne gwiazdami
czteroramiennymi. Sklepienia w prezbiterium spływają na nadwieszone
służki o przekroju trójliścia, w nawie głównej na
służki
schodzące do posadzki o przekroju pókolistym, w nawach
bocznych
sklepienia wybiegają ze wsporników umieszczonych u nasady
łuków sklepiennych.Ostrołukowe arkady międzynawowe wsparte
na kwadratowych filarach o ściętych narożach.
Od północy do kościoła przylegały zabudowania klasztorne,
rozebrane w 1 poł. XIX w. |
|
Bibliografia
- Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Chełmno,
Wrocław-Warszawa-Kraków
1991,
s.
130-139.
- Łoziński Jerzy Z., Pomniki
sztuki w Polsce, t. 2, cz. 1, Pomorze,
Warszawa 1992, s. 361-362.
- Zieliński Marek Grzegorz, Kościół
św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja w Chełmnie, Pelplin 2002.
|
Fotografie: Piotr
Kożurno,
Marek
Wieczorek
© ICIMSS |
W pobliżu:
|
|
|
