|
Monuments of
Architecture of Kujavia-Pomerania Voivodeship, Poland
Zabytki architektury województwa
kujawsko-pomorskiego
|
Chełmno
Zespół klasztorny pocysterski,
ob. SS. Miłosierdzia
Zabudowania klasztorne, wieża Mściwoja, kościół
św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
Powrót
do spisu zabytków >>>
|
Lokalizacja: Chełmno,
Stare Miasto, północno-zachodni blok zabudowy pomiędzy ul. Dominikańską
a murami miejskimi.
|
|
Datowanie: 2 ćw.
XIII w. - Wieża Mestwina, po 1267 r. - mury miejskie na terenie
klasztoru, k. XIII w. - 1310/1320 - pierwszy etap budowy kościoła, do
1330 lub 1350 - drugi etap budowy kościoła, 1. poł. XIV w. - północne
skrzydło klasztoru; 1595 r. - kaplica św. Marii Magdaleny i krypta
grzebalna dla zakonnic, 1603 r. - budynek nowicjatu, od 1888 r. -
przebudowy i adaptacje budynków klasztornych, 1879-1899 - budowa nowego
skrzydła południowego, 1905 r. - Dom św. Wincentego przy dziedzińcu
zachodnim
|
Technika,
materiał: Budynki murowane z cegły w układzie wendyjskim i
gotyckim, kościół na kamiennym fundamencie. Wymiary kościoła: długość
27 m, szerokość 9,25 m, wysokość wnętrza 18 m.
|
Historia:
Data przybycia cysterek do Chełmna nie jest pewna. Na podstawie nieco
późniejszego dokumentu można wnioskować, że nastąpiło to w 1266 r.
Wymienione jest w nim nadanie wszystkich swoich dóbr cysterkom
przez Bertolda z Czystego i jego żonę Krystynę. W 1267 r. Rada Miejska
Chełmna nadała zakonnicom działkę przy murach miejskich, należącą
wcześniej do Konrada z Papowa, z zastrzeżeniem ponoszenia przez
zakonnice kosztów budowy murów i naprawy drewnianych urządzeń obronnych
na tym odcinku. Kolejne nadania dóbr nastąpiły w 4 ćwierci XIII i na
początku XIV w. W XVI w. klasztor znacznie podupadł. Stało się to za
sprawą reformacji, która przenikała na Ziemię Chełmińską, dodatkowo
miasto spustoszyła zaraza, tak że w pewnym momencie w konwencie
pozostały tylko dwie zakonnice. Sytuacja znacznie się zmieniła po
wstąpieniu w 1579 r. do klasztoru energicznej ksieni Magdaleny
Mortęskiej, córki starosty pokrzywieńskiego, blisko spokrewnionej
z biskupem chełmińskim Piotrem Kostką. Doprowadziła ona do
przyjęcia surowej reguły św. Benedykta i odnowy klasztoru. Dzięki jej
rządom, w latach 1580-1601 przez klasztor przeszło około 100
nowicjuszek, zasilając wiele klasztorów ówczesnej Rzeczpospolitej. Po
śmierci w 1631 r., pochowano ją wbrew jej życzeniu w osobnej krypcie,
gdzie jej zmumifikowane ciało można oglądać do dziś. Po pierwszym
rozbiorze Polski rząd pruski zajął dobra klasztorne, co było wstępem do
ostatecznej likwidacji zgromadzenia. Dekret o kasacie wydano w 1821 r.,
ostatnia siostra, Anna Szymańska, zmarła w 1855 r. W tym samym roku, w
którym nastąpiła kasata, zabudowania klasztorne zostały przekazane
zgromadzeniu Sióstr Miłosierdzia, które wcześniej zajmowały pobliskie
zabudowania klasztoru pofranciszkańskiego. Siostry uruchomiły szpital,
szkołę dla dziewcząt z internatem i ochronkę. Dzisiaj klasztor
pocysterski jest jedynym w Polsce miejscem opieki nad osobami
szczególnie upośledzonymi fizycznie i psychicznie.
|
|
Położenie
klasztoru
na
skraju skarpy wiślanej sprawia, że jest jednym z
ważniejszych elementów panoramy Chełmna. Jest to rozległy kompleks
wielu budynków o zróżnicowanym pochodzeniu i czasem nie do końca
poznanej historii. Najstarszym elementem jest tzw. Wieża Mestwina
(Mściwoja), jeden z najstarszych budynków na Ziemi Chełmińskiej,
powstała być może jeszcze w 2. ćw. XIII w. i służyła jako strażnica
krzyżacka. Nieco później, po 1267 r. zaczęto budować mury miejskie na
terenie klasztoru. W ich wschodnim odcinku, na osi ul. Dominikańskiej
znajduje się baszta, będąca prawdopodobnie dawną bramą. Kościół zaczęto
wznosić prawdopodobnie jeszcze w końcu XIII w., a ukończono ostatecznie
między 1330 a 1350 r. Jest to budowla w zasadzie salowa, z wielobocznie
zamkniętym prezbiterium, z tym że część nawowa jest dwukondygnacyjna. W
jej dolną część jest wbudowana dwunawowa hala, z chórem zakonnic w
górnej kondygnacji. Od zachodu znajduje się gotycki szczyt zwieńczony
wieżyczką, nadbudowaną w początku XVII w. Niewielkie wnętrze świątyni
jest wypełnione bogatym wyposażeniem pochodzącym głównie z końca XVI i
początku XVII w.
Do kościoła od zachodu przylega najstarsze skrzydło klasztorne
(północne), łączące go z wieżą Mestwina. Jeszcze w średniowieczu
zbudowano również skrzydło zachodnie, przylegające do północnego oraz
wschodnie, nie połączone z kościołem. W XIX w. kompleks powiększył się
o nowe budynki, zbudowano również całkiem nowe skrzydło południowe, na
miejscu starszego.
|
|
Bibliografia
- Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Chełmno,
Wrocław-Warszawa-Kraków
1991
- Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, z. 4, Dawny powiat chełmiński, oprac. T.
Mroczko, s. 26-30.
- J. Domasłowski, Kościół i dawny klasztor cysterek w
Chełmnie, Warszawa-Poznań-Toruń 1983.
|
Fotografie: Piotr
Kożurno,
Marek
Wieczorek
© ICIMSS |
W pobliżu:
|
|
|
