1
Stanisław Wyspiański - witraż Bóg Ojciec - Stań się
Witraż „Bóg Ojciec – stań się”, projekt Stanisława Wyspiańskiego z 1897 r. to jedno z jego najwybitniejszych dzieł, zainspirowane dziełem Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej i mogące się z nim równać. Pierwotna nazwa tego dzieła to ”Bóg wyprowadzający światy z chaosu”. Do postaci Boga pozował artyście brat matki - Adam Rogowski - uczestnik Powstania Styczniowego, wywieziony na Sybir, który wrócił z zesłania niespełna sił umysłowych. Wyspiański osobiście zajmował się doborem szkieł do swych witraży, które przygotowała huta szkła w Innsbrucku. Określał jeden z odcieni jako podstawowy i do niego następnie dobierał barwy w taki sposób, by współgrały ze sobą. Witraż o wymiarach 846 x 390 cm umieszczono w 1904 r. w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie w zachodnim oknie, nad chórem przez montera sprowadzonego z Austrii, a nad całością czuwał osobiście Wyspiański. W zależności od pory dnia i naświetlenia dominują różne kolory.
Kraków - Dom pod Globusem
Dom pod Globusem w Krakowie zbudowany w latach 1904-1906 według projektu Tadeusza Stryjeńskiego i Franciszka Mączyńskiego jako siedziba krakowskiej Izby Handlowej i Przemysłowej. Dekorację rzeźbiarską portalu wykonał Konstanty Laszczka. Budynek zajmuje działkę na rogu ulic Długiej i Basztowej. Elewacje są licowane cegłą, z detalami wykonanymi w kamieniu. Elewacja od strony ul. Długiej jest trzynastoosiowa, od strony ul. Basztowej natomiast wznosi się wieża z zegarem, przekryta wysokim hełmem w kształcie ostrosłupa zwieńczonego ażurowym globusem. Wewnątrz mieści się jedno z najwspanialszych wnętrz okresu secesji w Krakowie – sala posiedzeń projektu Józefa Mehoffera. Obecnie budynek jest siedzibą Wydawnictwa Literackiego.
Łódź - ul. Wólczańska 31/33 (willa Kindermanna)
Willa przy ul. Wólczańskiej 31/33 w Łodzi została zbudowana w 1903 r. dla Leopolda Rudolfa Kindermanna według projektu Gustawa Landau-Gutentegera. Pierwotny projekt przewidywał budowę neoromantycznego pałacyku w stylu angielskim. Ostatecznie zdecydowano się na zastosowanie bogatych secesyjnych dekoracji, dzięki czemu powstał jeden z najciekawszych zabytków tego stylu w Polsce. Willa ma nieregularną, asymetryczną bryłę. Teren nieruchomości od strony ulicy jest oddzielony ogrodzeniem z bramą. Okna o różnorodnych wykrojach otoczone są dekoracją roślinną. Wyróżnia się bogato dekorowana przybudówka, w której wokół okien umieszczono płaskorzeźbione drzewa z korzeniami i koronami. Wejście poprzedzone jest portykiem, wspartym na kolumnach w formie pni jabłoni, z głowicami w postaci gałązek z owocami i liśćmi. Obecnie w budynku mieści się Miejska Galeria Sztuki, w której eksponowane są zbiory współczesnej sztuki polskiej.
Fryz Jacka Malczewskiego
Krakowska siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, zwana Pałacem Sztuki, została zbudowana w latach 1898-1901 według projektu Franciszka Mączyńskiego. Architektura gmachu jest w pewnym stopniu wzorowana na pawilonie wystawowym wiedeńskiej secesji, jednak bardziej tradycyjna od austriackiego odpowiednika. Na kamiennym cokole wznoszą się dwie kondygnacje, artykułowane pilastrami w porządku wielkim. Fasada znajduje się od strony zachodniej. Główne wejście poprzedza rodzaj portyku flankowanego jońskimi kolumnami i zwieńczonego szczytem. Najbardziej oryginalnym elementem jest fryz obiegający budynek, przedstawiający zmienne losy artysty. Zaprojektował go Jacek Malczewski, a wykonał Jan Iwan z Wiednia przy osobistym nadzorze Włodzimierza Tetmajera. Fryz rozpoczyna się na ścianie północnej, skąd w dwie strony rozchodzą się dwa pochody - po stronie wschodniej przedstawiający życie artysty odnoszącego sukces, po stronie zachodniej tego, którego Sztuka ugięła i złamała. Na elewacjach, we wnękach, umieszczono ponadto popiersia wybitnych polskich artystów, w tym Jana Matejki i Stanisława Wyspiańskiego.
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
Pomnik Fryderyka Chopina na terenie Łazienek Królewskich w Warszawie. Monument odsłonięto 14 listopada 1926 r., cztery lata przed śmiercią autora rzeźby - Wacława Szymanowskiego. Cokół i basen zostały wykonane z czerwonego piaskowca wąchockiego przez profesora Oskara Sosnowskiego. Pomnik miał zostać wzniesiony już w 1910 roku w setną rocznicę urodzin kompozytora, jednak trudności finansowe i wybuch wojny światowej przekreśliły te plany. Dopiero przekazanie 235 tys. złotych przez rząd polski pozwoliło na dokończenie i odsłonięcie monumentu. 31 maja 1940 r. niemiecki okupant wysadził w powietrze pomnik Fryderyka Chopina, a ocalałe fragmenty zostały pocięte palnikami. Odsłonięcie zrekonstruowanej rzeźby nastąpiło 11 maja 1958 r. Pracami kierował profesor Wacław Wasiewicz, a odlew wykonała firma "Brąz dekoracyjny".
Trzebiechów - dawne sanatorium przeciwgruźlicze
Projekt wnętrza Sanatorium w Trzebiechowie, wykonany przez Henry’ego van de Velde, m.in. stolarki drzwiowej, klatki schodowej, przeszkleń, mebli, kominka, polichromii i innych elementów wyposażenia oraz wystroju.
Sanatorium w Trzebiechowie, zbudowane w latach 1902-1903 z fundacji ówczesnej właścicielki Trzebiechowa, księżnej Marii Alexandriny Reuss. Budynki zaprojektował Max Schündler, architekt z Zwickau, natomiast w dopiero 2002 r. odkryto, że wnętrza zaprojektował jeden z głównych twórców secesji, Henry van de Velde, co odbiło się szerokim echem w środowisku historyków sztuki. Kompleks składa się z budynku głównego, domu lekarza oraz budynków pomocniczych. Pierwotnie w jego skład wchodziły również kręgielnia i kort tenisowy. W domu lekarza, pomyślanym jako mieszkanie dla dra Oskara Müllera, mieściły się również gabinety przyjęć. Jest on skomunikowany łącznikiem z głównym budynkiem, mogącym pomieścić 30 pacjentów. Wśród wnętrz wyróżnia się przeszklony ogród zimowy, jadalnia oraz pokój bilardowy. Dziełem Henry’ego van de Velde są m.in. szablonowe malowidła na ścianach klatek schodowych, korytarzy, ważniejszych sal, drzwi, klatki schodowe z balustradami i inne elementy wyposażenia wnętrz.
Po II wojnie światowej budynki przejął skarb państwa. Do 1965 r. dawne sanatorium użytkowane było zgodnie z jego pierwotną funkcją jako sanatorium przeciwgruźlicze. Następnie zorganizowano w nim oddział dla nerwowo chorych i rekonwalescentów Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Zielonej Górze. Od 1974 r. mieści się tu Dom Pomocy Społecznej. Od 2003 r. prowadzone są prace konserwatorskie, przywracające kolejnym pomieszczeniom pierwotny wygląd, m.in. odtworzono na podstawie starych zdjęć szablonowe malowidła w sali jadalnej i zakupiono secesyjne elementy wystroju (lampy, stół bilardowy). Budynki są udostępnione do zwiedzania, działa tu również Stowarzyszenie na Rzecz Odnowy i Rewaloryzacji Dzieła Henry’ego van de Velde w Polsce.
Wrocław - kamienica przy ul. Prusa 5
Kamienica przy ul. Bolesława Prusa 5 we Wrocławiu została wzniesiona w 1902 r. według projektu Wilhelma Hellera dla architekta Brunona Löffelholza. Jest to 5-kondygnacyjny budynek z poddaszem o asymetrycznie rozplanowanej fasadzie z dwiema klatkami schodowymi usytuowanymi na zewnętrznych krańcach. Kamienicę wyróżnia nietypowy dla Wrocławia układ budynku polegający na zastosowaniu nowatorskiej kompozycji na planie miękkiego łuku. Parter kamienicy jest boniowany z lokalami handlowo-usługowymi. Fasada rozczłonkowana jest trzema dwukondygnacyjnymi wykuszami na planie łuku, do których przylegają z jednej strony balkony o kutych metalowych balustradach. Elewacja zwieńczona jest szerokim, występującym przed lico fasady gzymsem okapowym z polichromią przedstawiającą tarczę słoneczną oraz nieboskłon ujęty z dwóch stron wicią bluszczu. Do wnętrza kamienicy prowadzą dwa portale wejściowe zamknięte łukiem pełnym ze sztukateriami o motywach roślinnych. Te zresztą zdobią nie tylko portale, ale również wykusze oraz okna. Układ wewnętrzny budynku dostosowany jest do planu kamienicy.
Poznań - ul. Grudzieniec 8 - willa
Secesyjna willa przy ul. Grudzieniec 8 w Poznaniu powstała na pocz. XX w. Autor projektu jest nieznany, według J. Skuratowicza można jednak przypuszczać, że została wzniesiona przez spółkę architektoniczną Hermanna Böhmera i Paula Preula. Według innych źródeł dom zaprojektował budowniczy Walter Czygan dla celów własnych. Każda z kondygnacji miała inne przeznaczenie: na parterze znajdowały się pokoje gościnne, gabinet, jadalnia i salon, na piętrze sypialnie i pokój naukowy, w przyziemiu kuchnia z wewnętrzną windą, pomieszczenia dla pokojówek, kucharek i niań. W dekoracji na drzwiach wejściowych (podobnie jak na zniszczonym już witrażu) dominuje motyw drzewka pomarańczy. Sztukaterie wykonał włoski artysta Sante Zanetti. Jest to najwybitniejszy przykład secesji tego typu w Poznaniu.
Cmentarz Powązkowski w Warszawie - nagrobek Wacława Szymanowskiego
Nagrobek Wacława Szymanowskiego na Powązkach w Warszawie. Odlana z brązu kompozycja przedstawia dwie płaczące kobiety w powłóczystych szatach z wizerunkiem zmarłego. Żałobnice sprawiają wrażenie jakby unosiły się na wietrze. Autorem grobu jest Wacław Szymanowski, syn (1859–1930) – polski artysta rzeźbiarz, twórca pomnika Fryderyka Chopina w warszawskich Łazienkach.
Bydgoszcz - kamienica przy ul. Trójcy Św. 23
Kamienica przy ul. Świętej Trójcy 23 została zaprojektowana przez niemieckiego architekta Ernsta Petersa dla polskiego mistrza budowniczego Ciechanowskiego. Zastosował on typowo berliński detal secesyjny: maski, głowy w takiej formie, jak tworzyło się je w Berlinie, na kamienicy można znaleźć też przedstawienie robotników przerzucających węgiel. Na zdjęciu polichromie, datowane na 1907 r., autorstwa artysty malarza Brunona Gęstwickiego, który zrealizował tę pracę dla swojego wuja, właściciela kamienicy. Oryginalnie, cała klatka schodowa, łącznie ze sklepieniem, pokryta była malowidłami, ale w czasie remontów uległy one zniszczeniu. Zachowane fragmenty nawiązują do secesji wiedeńskiej, twórczości Jacka Malczewskiego, Wlastimila Hofmana. Kamienica do dziś znajduje się w posiadaniu rodziny. Autor polichromii, Bruno Adam Gęstwicki (1882-1969), urodzony w Kwidzynie mieszkał w Toruniu. Ukończył gimnazjum w Toruniu, malarstwa uczył się w Magdeburgu i w Berlinie w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem malarza postimpresjonisty Wernera Weistocka i rysownika Konrada Bosego. W latach 1906-1910 przebywał w Paryżu, następnie w Londynie (1910-1912), skąd przeniósł się do Berlina, gdzie współpracował jako rysownik z tygodnikiem "Lustige Blatter". W roku 1919 wrócił do Torunia, a po uzyskaniu niepodległości współdziałał w organizowaniu toruńskiego środowiska twórczego (współzałożyciel Konfraterni Artystów). Po 1945 organizował w Toruniu środowisko twórcze.