Twórcy     Zespoły    Instytucje   

Wydarzenia    Organizacje    O nas   

Kontakt   

Archiwum Państwowe w Toruniu, kierowane przez mgr Beatę Herdzin, gromadzi archiwalia z terenów:
1. województwa kujawsko - pomorskiego obszar obejmujący:

• miasta na prawach powiatu Grudziądz, Toruń i Włocławek


• wszystkie gminy wchodzące w skład powiatów: aleksandrowskiego, brodnickiego, chełmińskiego, golubsko - dobrzyńskiego, grudziądzkiego, lipnowskiego, radziejowskiego, rypińskiego, toruńskiego, wąbrzeskiego, włocławskiego.

2. województwa warmińsko-mazurskiego obszar obejmujący wszystkie gminy wchodzące w skład powiatu nowomiejskiego.

Zasób Archiwum składa się z: 2.765 zespołów, 752.841 jednostek archiwalnych wielkości 5.945,39 mb., w tym:

• Archiwum Państwowe w Toruniu – 1.666 zespołów, 576.105 jednostek archiwalnych = 4.096,69 mb.


• Oddział we Włocławku – 1.099 zespoły, 176.736 jednostek archiwalnych = 1.848,70 mb.

Historia:

Archiwum toruńskie należy do najstarszych w kraju: jego początki sięgają średniowiecza i związane są z lokacją miasta Torunia w 1233 roku. Mieściło się ono w ratuszu staromiejskim, a powstawało stopniowo, w miarę napływu do niego ważnych dla miasta dokumentów i ksiąg. Pierwsze wzmianki o zorganizowanym archiwum miejskim pochodzą dopiero z 1570 i 1587 roku. Część dokumentów i ksiąg miejskich przechowywana była w wieży ratuszowej, reszta zaś rozproszona po innych pomieszczeniach ratusza. Oprócz właściwego archiwum miejskiego, w ratuszu znajdowały się również: Archiwum Ziem Pruskich oraz księgi chełmińskiego sądu ziemskiego. Stopniowo, w nieznanych bliżej okolicznościach, do ratusza trafiły także, jako depozyty, akta okolicznych miast: Brodnicy, Chełmna, Chełmży, Golubia, Kowalewa, Wąbrzeźna i in.

Pierwsze poważne straty poniosło Archiwum w 1703 roku, kiedy to podczas oblężenia szwedzkiego w wyniku bombardowania ratusza spłonęła część toruńskich akt miejskich, w tym m.in. acta consularia, księgi rachunkowe kamlarii miejskiej, missiva oraz depozyty, a wśród nich część Archiwum Ziem Pruskich oraz wszystkie akta chełmińskiego sądu ziemskiego.

Zabór pruski w 1793 r. i wprowadzenie przez Prusy nowego ustroju administracyjnego spowodowały, że archiwum toruńskie nabrało charakteru już tylko historycznego. W 1812 roku podczas ewakuacji ratusza, zamienionego na rozkaz Napoleona na lazaret dla żołnierzy francuskich, Archiwum zostało w bezładzie przeniesione do jednej z kamienic przy ulicy Szczytnej. Po kilku latach akta ponownie przemieszczono do ratusza i przez następne dziesiątki lat wielokrotnie podejmowano próby ich uporządkowania. Udało się to uczynić dopiero pod koniec XIX wieku. Zasadnicze prace porządkowe wykonali wówczas: Ernest Kestner i Józef Tietzen pod kierownictwem syndyka Jerzego Bendera. Dokonali oni podziału całego zasobu Archiwum, łącznie z depozytami, na 4 katalogi: I-Dokumenty i listy, II-Księgi i akta, III-Listy cechowe, IV-Akta cechów. W 1899 roku magistrat toruński utworzył stanowisko archiwisty miejskiego, które przez wiele lat piastował Artur Semrau, profesor gimnazjum toruńskiego.

Od 1927 roku, już w niepodległej Polsce, Archiwum kierowała nauczycielka gimnazjum toruńskiego, Helena Piskorska. Do momentu wybuchu II wojny światowej Archiwum było samodzielną instytucją publiczną z otwartą dla użytkowników pracownią naukową, z aspiracjami przejęcia funkcji centralnego ośrodka archiwalnego północnej Polski. Przechowywano w nim, oprócz akt wymienionych wyżej, akta miast do 1920 r., akta polskich organizacji i stowarzyszeń oraz tłoki pieczęci miejskich i cechowych i in. W okresie międzywojennym w Archiwum nastąpiło znaczne ożywienie w zakresie prowadzonych prac naukowych. Podjęto również intensywne prace inwentaryzacyjne, w wyniku których uporządkowano m.in. zbiory kartograficzne miasta Torunia.

Po wybuchu II wojny światowej kierownictwo Archiwum, przy którym utworzono Urząd do Spraw Genealogicznych (Sippenamt), objął H. Strehlau z Norymbergi. W tym okresie zasób Archiwum był przez Niemców wielokrotnie przemieszczany, a najcenniejsze akta trafiły ostatecznie do kopalni soli w Grasleben. Wywieziono również część zgromadzonych w Archiwum dla potrzeb wspomnianego Urzędu do Spraw Genealogicznych ksiąg metrykalnych z terenu miasta i powiatu toruńskiego. Większość wywiezionych dokumentów i akt udało się odzyskać po 1947 roku.

W 1951 roku Archiwum zostało upaństwowione i włączone do państwowej sieci archiwalnej, początkowo jako Oddział Terenowy Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Bydgoszczy. Dopiero po reformie administracyjnej Archiwum w 1976 roku uzyskało status samodzielnej placówki i nosiło nazwę: Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Toruniu. Upaństwowienie Archiwum w zasadniczy sposób zmieniło zakres i profil jego działania. Do zadań placówki należało odtąd: gromadzenie, przechowywanie, opracowanie i udostępnianie materiałów archiwalnych o wartości historycznej, w tym nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym (archiwa zakładowe). Archiwum stało się również ważną bazą źródłową dla powołanego w Toruniu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Zasób wzbogacił się o nowe typy zespołów akt: akta administracji ogólnej i specjalnej, przedsiębiorstw i instytucji gospodarczych, instytucji wymiaru sprawiedliwości, szkół oraz innych instytucji państwowych. Terenem działania Archiwum były miasto i powiat Toruń, powiaty: chełmiński, wąbrzeski i golubsko-dobrzyński (od 1956 r.), a także do 1954 r. miasto i powiat Inowrocław oraz powiat mogileński. Archiwum posiadało ekspozyturę w Wąbrzeźnie i oddział w Grudziądzu, zlikwidowane kolejno w roku 1990 i 1999.

Od 1960 roku Archiwum mieści się przy Pl. Rapackiego 4. W 1996 roku po otrzymaniu nowego budynku po byłym kinie "Flisak" zmianie uległa struktura organizacyjna Archiwum. Obecnie przy Pl. Rapackiego 4 mieszczą się: Dyrekcja, Oddział I - Akt wytworzonych do końca XVIII wieku, Pracownia informacji archiwalnej i ewidencji, Pracownia konserwacji oraz dział administracyjno-gospodarczy i dział finansowo-księgowy, natomiast w budynku przy ul. Idzikowskiego 6 funkcjonują: Oddział II - Materiałów archiwalnych z XIX-XXI w. oraz Oddział III - Do spraw archiwów zakładowych. Archiwum toruńskim po II wojnie kierowali kolejno: Helena Piskorska, od 1958 r. - Franciszek Paprocki, w l. 1961-1965 Irena Janosz-Biskupowa, w l. 1966-1984 Karola Ciesielska i od 1984 r. Maksymilian Grzegorz. W latach 1989-2004 dyrektorem Archiwum był dr hab. Jarosław Porazinski. Od 2004 r. Archiwum kieruje dyr. mgr Beata Herdzin.

do góry