|
Monuments of
Architecture of Kujavia-Pomerania Voivodeship, Poland
Zabytki architektury województwa
kujawsko-pomorskiego
|
Chełmno
Kościół podominikański pw. św.
św. Piotra i Pawła
Powrót
do spisu zabytków >>>
|
Lokalizacja: Chełmno,
Stare Miasto, blok zabudowy między ul. Kościelną i Wodną a
murami miejskimi.
|
|
| Datowanie: Relikty
w
obrębie
kruchty
zachodniej - 2 ćw.
XIII w. (?), prezbiterium
- 4 ćw. XIII w., korpus - 1 poł. XIV w., dobudowa nawy
północnej
i szczyt zachodni - 3 ćw. XIV w., przebudowa nawy głównej i
barokizacja korpusu - 2 poł. XVII w. |
| Technika,
materiał: Murowany z cegły w układzie wendyjskim,
częściowo na fundamencje kamiennym. |
| Wymiary: długość - ok. 63 m,
szerokość - ok. 19,5 m,
wysokość - 31 m, wysokość sklepień prezbiterium - 19,2 m |
Historia:
Według miejscowej tradycji dominikańskiej
konwent w Chełmnie został założony w 1228 r. przez św. Jacka Odrowąża.
Data ta odnosić się może do erygowania klasztoru, natomiast faktyczne
osadzenie zakonników mogło nastąpić w czasie lokacji miasta,
krótko po 1233 r. W 1243 r. biskupstwo chełmińskie obejmuje
Heidenryk, dominikanini i wcześniejszy prowincjał polski, dla
którego chełmiński klasztor był prawdodpobonie ważnym
punktem opracia w czasie, gdy jeszcze nie powstała siedziba biskupia w
Chełmży. O późniejszym znaczeniu ośrodka chełmińskiego
świadczy trzykrotne zwoływanie tu posiedzeń kapituł prowincjonalnych w
latach 1370, ok. 1450 i 1519.
W okresie reformacji klasztor dominikanów, w przeciwieństwie
do chełmińskich franciszkanów, nie uległ rozwiązaniu i cały
czas funkcjonował. Po 1594 r. kiedy kanonizowano św. Jacka, wzniesiono
obok kościoła kaplicę poświęconą temu świętemu. W 1617 r. na skutek
postanowień potrydenckich nastąpiła regulacja życia zakonnego.
Począwszy od XVII w. dominikanie rozwinęli kult św. Dominika, św.
Tomasza z Akwinu i św. Jacka. Jedną z uroczystości ku czci św. Tomasza
zaszczycił swą obecnością biskup chełmiński Kazimierz Opaliński.
Największą popularnością cieszył się jednak odpust św. Dominika
obchodzony 4 sierpnia.
Na 1 poł. XVIII w. przypada wykonanie nowego
późnobarokowego wyposażenia: ołatrza, stall zakonnych,
ambony, chrzcielnicy, ław i ołtarzy bocznych.
W 1772 r. wraz z dostaniem się ziemi chełmińskiej w granice
Prus zaczął się proces stopniowego upadku klasztoru, z
krótką przerwą w okresie Księstwa Warszawskiego (l.
1807-1813). W 1829 r. wydano edykt o kasacie zakonu, która
ostatecznie zakończyła się w 1836 r. Po pożarze w 1830 r. rozebrano
zabudowania klasztorne, w 1834 r. kaplicę św. Jacka. Ołtarze boczne
przeniesiono do okolicznych kościołów wiejskich w Dobrczu,
Górznie, Grążawach, Niedamowa, Łęcka, Linowa i Szczuki.
Kościół został objęty przez gminę ewangelicką i stopniowo
zmodernizowany, poświęcenie nastąpilo w 1841 r. W 1946 został objęty
przez władze polskie, kolejne poświęcenie, tym razem w obrządu
rzymskotakolickim, nastąpiło w 1947 r. W 2003 r. rozpoczęto szeroko
zakrojone
prace remontowe kościoła. W pierwszym etapie wymieniono pokrycie dachu,
następnie uporządkowano i udostęniono do zwiedzania wnętrze.
|
|
Kościół
gotycki
ze
zbarokizowanym
wnętrzem, trójnawowy, bazylikowy,
orientowany. Składa się z wydłużonego prezbiterium zamkniętego
wielobocznie, o długości 4 przęseł, i trójnawowego korpusu,
obecnie cztero-, dawniej sześcioprzęsłowego. Do kościoła przylegają
nowsze dobudówki: do prezbiterium od
południa trójprzęsłowa zakrystia, do korpusu od
zachodu
neogotycka kruchta. Kościół zachował zewnątrz gotycką bryłę
i
elewacje, w całości gotycki charakter zachowało tylko prezbiterium,
ponieważ wnętrze korpusu uległo barokizacji w 2 poł. XVII w., z
nadbudową ścian nawy głównej, założeniem nowych sklepień i
prawdopodobnie zmianą podziału na przęsła. Zewnątrz budowla jest opięta
skarpami. Sklepienia w prezbiterium są krzyżowo-żebrowe, z wyjątkiem
przęsła środkowego, sklepionego gwiaździście. W korpusie
sklepienia barokowe, kolebkowe z lunetami, w nawie głównej
dzielone na przęsła za pomocą gurtów.
Z pierwotnego wystroju gotyckiego zachowały się wsporniki służek w
prezbiterium i fragmenty malowideł w nawach bocznych: Rzeź Niewiniątek
i Ukrzyżowanie. W prezbiterium spoczywa pierwszy biskup
chełmiński Heidenryk (zm. w 1263 r.), co upamiętnia zachowana wapienna
płyta nagrobna z
przełomu XIII i XIV w. Z późniejszego wyposażenia zachowany
barokowy ołtarz główny z 3 ćw. XVIII w., ambona, stalle
zakonne
i chrzcielnica. Na emporze chóru muzycznego znajdują się
organy
z 1880 r. firmy Sauer z Franfukrtu nad Odrą. |
|
Bibliografia
- Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Chełmno,
Wrocław-Warszawa-Kraków
1991,
s.
119-129.
- Zieliński Marek, Soborska-Zielińska Anna, Kościół
Świętych
Piotra
i
Pawła
w Chełmnie, Pelplin 2005.
- Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, z. 4, Dawny powiat chełmiński, oprac. T.
Mroczko, s. 26-30.
|
Fotografie: Piotr
Kożurno,
Marek
Wieczorek
© ICIMSS |
W pobliżu:
|
|
|
